Prof. Dr. Mustafa Özaydı ve Dr. Hatice Tataraksoy, yenidoğan sarılığı hakkında ailelerin en çok merak ettiği soruları yanıtladı. Sarılık, her üç bebekten ikisinde görülen, çoğu zaman kendiliğinden düzelebilen ancak bazı durumlarda ciddi takip gerektiren bir durumdur.
Yenidoğan Sarılığı Nedir?
Yenidoğan sarılığı, kandaki bilirubin adlı maddenin yükselmesiyle ortaya çıkar. Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin yıkımıyla oluşan bir maddedir ve normalde karaciğer tarafından işlenerek vücuttan atılır. Ancak yeni doğan bebeklerde karaciğer tam olgunlaşmadığı için bilirubin vücutta birikir ve ciltte, gözün beyaz kısmında sararma meydana gelir.
Bu durum genellikle fizyolojiktir ve zamanla geriler. Fakat bazı bebeklerde patolojik sarılık gelişebilir ve tedavi edilmezse ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Hangi Bebekler Risk Altındadır?
Sarılık her bebekte görülebilir ancak bazı durumlar riski artırır:
- Erken doğan bebekler (prematüre)
- Yeterince emzirilemeyen veya beslenemeyen bebekler
- Anne-bebek arasında kan grubu uygunsuzluğu
- Doğum sırasında kafa derisinde kanama (hematom) gelişen bebekler
- Annesinde diyabet öyküsü olan bebekler
- Genetik faktörler ve enzim eksiklikleri
Bu gruptaki bebekler, daha sık takip edilmelidir.
Yenidoğan Sarılığı Türleri
Fizyolojik Sarılık
- Doğumdan sonraki 2–4. günlerde başlar.
- Genellikle tedavi gerekmez.
- Birkaç gün içinde kendiliğinden geriler.
Patolojik Sarılık
- Doğumdan hemen sonra başlar.
- Kan grubu uygunsuzluğu, enfeksiyon, metabolik hastalıklar gibi nedenlere bağlıdır.
- Tedavi edilmezse ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Uzamış Sarılık
- 2 haftadan uzun süren sarılık durumudur.
- Karaciğer, tiroid, metabolik hastalıklar veya anne sütü sarılığı gibi nedenler araştırılmalıdır.
Evde Sarılık Takibi: Aileler Nelere Dikkat Etmeli?
- Sarılık genellikle yüzden başlar, ardından göğüs, karın ve kollara doğru yayılır.
- En net şekilde gün ışığında fark edilir.
- Sarılığın karna ve kollara yayılması, kandaki bilirubin düzeyinin yükseldiğinin işaretidir.
- Bu durumda ailelerin vakit kaybetmeden doktora başvurması gerekir.
Kan Grubu Uygunsuzluğu
Anne-bebek arasındaki kan grubu farkı, yenidoğan sarılığının en önemli nedenlerinden biridir.
- Anne 0 grubu, bebek A veya B grubu ise
- Anne Rh negatif, bebek Rh pozitif ise
bu durum kan grubu uygunsuzluğu olarak adlandırılır. Bu bebekler, hastanelerde daha yakın takip edilir.
Sarılık Tanısında Kullanılan Yöntemler
Tanı için hem klinik muayene hem de laboratuvar yöntemleri kullanılır:
- Topuktan alınan birkaç damla kan ile bilirubin düzeyi ölçülür.
- Transkütan bilirubin ölçümü (ciltten yapılan ağrısız ölçüm) hızlı sonuç verir.
- Ailenin öyküsü, bebeğin kilosu, doğum haftası, kardeşlerde sarılık öyküsü değerlendirilir.
Bebeğin kaç saatlik olduğu tedavi kararında çok önemlidir.
- 36 saatlik bir bebekte 10 mg/dl değer tedavi gerektirebilir.
- 5 günlük bir bebekte aynı değer tedavi gerektirmeyebilir.
Tedavi Yöntemleri
1. Anne Sütü
En temel ve doğal tedavi yöntemidir. Sık emzirme, bilirubinin vücuttan atılmasına yardımcı olur.
2. Fototerapi
Sarılığın en yaygın tedavisidir. Özel dalga boyundaki ışıkla bilirubin parçalanır ve vücuttan atılması kolaylaşır.
- Bebeğin gözleri özel bantla korunur.
- Modern cihazlarla tedavi güvenli şekilde uygulanır.
3. Kan Değişimi
Çok yüksek bilirubin seviyelerinde nadiren uygulanır. Hayati risk taşıyan durumlarda tercih edilir.
4. İntravenöz İmmünglobulin (IVIG)
Özellikle kan grubu uygunsuzluğu nedeniyle gelişen sarılıklarda kullanılabilir.
Sarılık Tedavisinde Yanlış Bilinenler
- ❌ “Sarılık iyice ilerlemeden doktora gitmeye gerek yok” → Yanlış. Erken teşhis, tedaviyi kolaylaştırır.
- ❌ “Sarılığın geçmesi için şekerli su vermek gerekir” → Bilimsel olarak etkisizdir, hatta zararlı olabilir.
- ❌ “Fototerapi bebeğe zarar verir” → Yanlış. Fototerapi güvenli ve etkili bir yöntemdir.
- ❌ “Her sarılık tedavi edilmelidir” → Yanlış. Her sarılık tedavi gerektirmez, ancak hepsi takip gerektirir.
Ailelerin Sık Yaptığı Hatalar
- Bebeği yeterince sık emzirmemek
- Evde kendi kendine bitkisel çözümler denemek
- Sarılığı yalnızca “yüzdeki renk değişimine” göre değerlendirmek
- “Kendi kendine geçer” diyerek doktora başvurmayı geciktirmek
Bu hatalar, sarılığın ilerlemesine ve bebekte ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Sarılık Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Yüksek bilirubin seviyeleri tedavi edilmezse kernikterus adı verilen beyin hasarına yol açabilir. Bu durum:
- Zeka geriliği
- İşitme kaybı
- Kalıcı sinir sistemi hasarı
gibi ciddi sonuçlar doğurabilir.
Bu nedenle erken teşhis ve tedavi hayati önem taşır.
Sarılığı Önlemek İçin Öneriler
- Doğumdan sonra ilk saatlerde emzirmeye başlanmalı.
- Bebek sık sık ve yeterli süre emzirilmeli.
- Riskli bebekler (erken doğan, düşük doğum ağırlıklı, kan grubu uygunsuzluğu olanlar) düzenli takip edilmeli.
- Aileler, sarılık belirtileri konusunda bilgilendirilmeli.
Yenidoğan sarılığı, bebeklerin büyük kısmında görülen doğal bir süreç olsa da, riskli bebeklerde ciddi sonuçlara yol açabilir. Anne sütü, fototerapi ve gerekli durumlarda ileri tedaviler ile sarılık kontrol altına alınabilir.
Ailelerin en önemli görevi, bebeğin cildini ve gözlerini gün ışığında düzenli olarak gözlemlemek ve şüpheli durumlarda vakit kaybetmeden doktora başvurmaktır.
Erken tanı ve uygun tedavi ile sarılığın komplikasyona yol açması engellenir, bebek sağlıklı bir şekilde gelişimini sürdürebilir.
