Prof.Dr. Belma Füsun Köseoğlu
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Tıp Fakültesi
Fiziksel Tıp Ve Rehabilitasyon ABD Öğretim Üyesi
Osteoartrit (kireçlenme) dünyada en sık görülen kronik (üç aydan uzun süre devam eden) eklem hastalığıdır. Bir veya daha fazla sayıda eklemi tutan bu hastalık ağrı, hareket kısıtlılığı ve özürlülük yaratarak yaşam kalitesini azaltır. En sık eller, diz, kalça ve omurga eklemleri hastalığa yakalanmaktadır.
Eklemi oluşturan karşılıklı iki kemiğin birleştiği yer normalde kıkırdak adı verilen özel bir yapı ile kaplıdır. Bu yapı, kemiklerin ağrıya neden olmadan birbiri üzerinde kaymasını ve serbest hareketi sağlar. Osteoartrit hastalığında kıkırdakta bozulma, parçalanma ve incelme meydana gelir. Kıkırdak aşındıkça eklemdeki kemikler birbirine sürtünmeye başlar, eklemi oluşturan kemiklerde değişiklikler ve eklem çevresi kaslarda kuvvetsizlik ortaya çıkar.
Bir takım faktörler osteoartrit hastalığı gelişimini kolaylaştırır. İleri yaş, kadın cinsiyet, obezite, kalıtımsal yatkınlık, iş veya spor aktivitelerine bağlı olarak eklem üzerinde tekrarlı stresler-yükler oluşması, eklem yaralanmaları, kemiklerde şekilsel bozukluklar bu risk faktörleri arasında sayılabilir. Osteoartrit hastalığında yaş en kuvvetli risk faktörü olup 45 yaş üzeri sıktır. Örneğin diz kireçlenmesi dünya çapında 50 yaş üstü insanlarda alt ekstremite (bacak) sakatlığının en yaygın tek nedenidir.
Bu hastalık sinsi başlangıçlı, yıllar içinde yavaş yavaş ilerleyen ve zamanla şiddeti artıp kötüleşen bir tarzda omurga, diz, kalça ve el eklemlerinde ağrı, sabahları yarım saatten kısa süren tutukluk-sertlik, eklemlerde hassasiyet, şişme, hareketler sırasında ses gelmesi, omurga, diz, kalça ve el eklemlerinde hareket fonksiyonunun azalması-kaybolması, eklemlerin genişlemesi-şekil bozukluğu ve yaşam kalitesinde azalma gibi belirtilere neden olur. Başlangıçta hareketle (yürüme, merdiven-yokuş çıkma ve inme, uzun süre oturma sonrası adım atma, alçak bir sandalyeden kalkma, sıkma-kavrama gibi ellerin kullanılması, çömelip kalkma gibi) artan ve istirahatle azalan ağrılar vardır. Hastalık ilerledikçe ağrılar devamlı hale gelir gece ve istirahat ağrısı hastalık belirtilerine eklenir. Uzun süre devam eden ağrılı bu hastalığa depresyon ve uyku bozuklukları da eşlik edebilir. Osteoartrit eklemlerde inflamasyona (yangı) sebep olmayıp eklemde renk değişikliği, ısı artışı gibi semptomlar bulunmaz.
Bu hastalığın teşhisi genellikle hastanın öyküsü ve muayene ile konulur. Diğer hastalıkları dışlamak için radyolojik değerlendirme gerekebilir. Kan tetkiklerinin istenmesi rutin olarak gerekmemektedir ancak diğer hastalıkları dışlamak için istendiğinde tetkik sonuçları normaldir. Örneğin 50 yaş üzeri bir insanda; diz üstüne yük vermek ve hareket etmekle diz ekleminde ağrı olması, eklemde 30 dk.dan kısa süren sabah katılığı olması, merdiven inip çıkarken dizden ses gelmesi, dizde sert kemik genişlemeleri ve şekil değişikliği olması ile diz osteoartriti tanısı genellikle konulabilir ve ek bir test gerekmez.
Osteoartritte Tedavinin Amaçları; ağrının kontrolü, eklem fonksiyonlarının korunması ve iyileştirilmesi, kas gücünün korunması, özürlülük-engelliliğin önlenmesi/düzeltilmesi ve yaşam kalitesinin arttırılmasıdır.
OSTEOARTRİT TEDAVİSİ
İLAÇ DIŞI TEDAVİLER; Bu tedaviler, osteoartrit tedavisinin önemli bir parçasıdır ve tüm hastalar için önerilir. İlaç kullanmadan yapılan tedaviler hastalığa bağlı belirtileri iyileştirebilir, yan etkileri çok az olup genellikle hekimlerin önerdiği ilk basamak tedavilerdir.
1-Hasta eğitimi: Osteoartrit hastalığı, aktiviteler sırasında ekleme binen yükün azaltılması, kaçınılması gereken aktiviteler, fiziksel aktivite ve dinlenme arasında denge kurmanın önemi, uygulanan tedavi seçenekleri, tedavi seçeneklerinin avantajları ve dezavantajları, hastalığın günlük yaşam aktiviteleri üzerindeki etkileri hastalığın gidişi(prognozu) ve hastalığın oluşturduğu kısıtlamalarla başa çıkma yöntemleri hakkında hastanın bilgilendirilmesidir. Eğitim tedavi sonuçlarını olumlu yönde etkiler ve bu yüzden osteoartrit tedavisinde bilimsel olarak kuvvetle tavsiye edilmektedir.
2-Kilo kaybı: Obez veya kilolu olmak kalça ve diz osteoartriti gelişiminde önemli bir risk faktörü olup kilo vermenin bu hastalıkta ağrı ve fonksiyonların düzelmesinde etkili olduğu gösterilmiştir. Kalça ve diz osteoartritinde kilo verme osteoartrit tedavisinde bilimsel olarak kuvvetle tavsiye edilmektedir.
3-Fizik tedavi uygulamaları ve egzersiz: Bu tedavilerin esnekliği arttırıp eklem çevresi kasları kuvvetlendirerek ağrının azalmasında ve fonksiyonların artmasında etkili olduğu gösterilmiştir. Soğuk ve sıcak gibi ısı uygulamaları, parafin, akupunktur uygulamaları kinezyotaping (bantlama) uygulamaları şartlı olarak denenebilir. Lazer, masaj, terapötik ultrason, vibrasyon terapi, elektrik akımı, iyontoforez ve manüel terapi uygulamalarının etkinliği hakkında daha fazla bilimsel araştırmalara gereksinim duyulmakta olup şartlı olarak denenebilir. Egzersiz el, diz ve kalça osteoartriti tedavisinde bilimsel olarak kuvvetle tavsiye edilmektedir. Osteoartrit tedavisinde eklem hareket açıklığı, kuvvetlendirme, dayanıklılık ve esneklik gibi klasik egzersizlerin yanında tai chi ve yoga gibi zihin-beden egzersizleri ve denge egzersizleri de tavsiye edilmektedir. Su içi egzersizler yaygın ağrı ve depresyonu olan osteoartritli hastalarda özellikle tavsiye edilmektedir.
4-Ortezler(dizlik-splintler) : Diz ve el osteoartritinde vücuda dışarıdan takılan özel cihazların kullanımı hastalıktan etkilenmiş kısma binen kuvvetlerin bir kısmını başka yöne kaydırarak ağrıyı azaltır ve eklem fonksiyonlarını sürdürmeye yardımcı olur. Dizlik ve başparmak ortezleri diz ve başparmak osteoartriti tedavisinde kuvvetle tavsiye edilmektedir. Ancak ortopedik ayakkabılar, ortopedik tabanlıklar ve ayakkabı modifikasyonlarının bu hastalığın tedavisinde etkin olduğuna dair net sonuçlar bulunmamaktadır ve daha fazla bilimsel araştırmalara gereksinim duyulmaktadır.
5-Yardımcı cihazlar; Baston, yürüteç, tuvalet yükselticileri ve duş barları gibi günlük fonksiyonlara yardımcı cihazlar eklemler üzerindeki yükü azaltarak ağrıyı giderir ve fonksiyonlara yardımcı olur. Diz ve kalça osteoartriti tedavisinde baston bilimse olarak kuvvetle tavsiye edilmektedir.
6- Bilişsel-davranışsal tedaviler; Yaygın ağrı ve depresyonu olan osteoartritli hastalarda tavsiye edilmektedir.
İLAÇ TEDAVİLERİ; Bu tedaviler yukarıda sayılan ilaç kullanmadan uygulanan tedaviler ile birlikte ya da onları takiben başlatılabilir.
1-Eklem üzerine dışarıdan sürülen ilaçlar:
El ve diz osteoartritinde ağrıyı azaltırlar. Bu amaçla steroid (kortizon) olmayan inflamasyon azaltıcı ilaçlar(kremler, jeller vb.)kullanılabilir. Ağrılı eklem üzerine dışarıdan uygulanan bu tip ilaçlar diz kireçlenmesinde bilimsel olarak kuvvetle tavsiye edilmektedir. Kapsaisin ( acı biber ekstresi) içeren kremlerin etkinliği hakkında ise daha fazla bilimsel araştırmalara gereksinim duyulmakta olup şartlı olarak denenebilir.
2- Steroid olmayan inflamasyon azaltıcı ilaçlar (nonsteroidal antiinflammatory drugs): Bu ilaçlar ağrı giderirler ve inflamasyonu azaltırlar ve osteoartrit tedavisinde ilaç tedavisinin ana basamağıdırlar. Bu sınıfta çok sayıda farklı ilaçlar mevcuttur. Yan etkilerini mümkün olan en az seviyeye indirmek için en düşük etkili dozda ve kısa süreli kullanılırlar. El, diz ve kalça osteoartritinde bu ilaçlar bilimsel olarak kuvvetle tavsiye edilmektedir.
3-Parasetamol(asetaminofen) : Bu ilacın ağrıyı azaltmadaki etkisi azdır ve özellikle karaciğer başta olmak üzere yan etkileri olabilir bu nedenle kortizon olmayan inflamasyon giderici ilaçları çeşitli nedenlerle kullanamayan hastalarda kısa süreli ve aralıklı olarak kullanılabilir.
4-Diğer ilaçlar: Duloksetin osteoartrit hastalarında yaygın ağrı ve depresyon varlığında steroid olmayan inflamasyon azaltıcı ilaçlar ile birlikte veya tek başına ağrı kesici etkisi nedeniyle kullanılabilmektedir. Tramadol ve diğer opioid (morfin benzeri) ilaçların uzun dönem kullanımında yan etkilerin çok olması ve bağımlılık yaratması endişesi ile osteoartritte kullanımı sınırlı olup ancak steroid olmayan inflamasyon azaltıcı ilaçların kullanılamadığı hastalarda, diğer tedavilerin etkili olmadığı ve cerrahi tedavi seçeneği için uygun olmayan hastalarda denenebilirler. Kolşisin, balık yağı, vitamin D, bisfosfonatlar, kollajen, glukozamin, kondroidin, hidroksiklorokine, metotreksat, doksisiklin, tümör nekroz faktör inhibitörleri, statinler, stronsiyum, interlökin-1 reseptör antogonistleri içeren ilaçlar veya besin desteklerinin osteoartrit tedavisinde etkin olduğuna dair yeterli ve net bilimsel veri bulunmamakta olup uluslararası osteoartrit birlikleri tarafından daha fazla bilimsel araştırmalara gereksinim duyulduğu ifade edilerek tavsiye edilmemektedirler.
5-Eklem enjeksiyonları: Tedavi amacıyla osteoartritli ekleme yapılan çok çeşitli enjeksiyonlar mevcuttur. Eklem içine yapılan steroid(kortizon) enjeksiyonlarının ağrı kesici etkinliği gözlenmiş olup uluslararası osteoartrit birlikleri tarafından diz ve kalça osteoartritinde kuvvetle tavsiye edilmektedir, el osteoartritinde ise şartlara bağlı olarak tavsiye edilmektedir. Bir başka eklem enjeksiyonu çeşidi olarak hyalüronik asit enjeksiyonu; uygulanan tedavilere (ilaç dışı tedaviler, kremler, ağızdan kullanılan steroid olmayan inflamasyon azaltıcı ilaçlar ve eklem içi steroid enjeksiyonları) rağmen bir düzelme olmadığı zaman diz osteoartritinde denenebilir ancak kalça osteoartritinde kullanılması uygun bulunmamaktadır. PRP, kök hücre, proloterapi ve botilinum toksin enjeksiyonlarından bazıları günümüzde bu hastalığın tedavisinde yaygın olarak kullanılmalarına rağmen tedavide etkin olduklarına dair yeterli derecede kuvvetli bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Bu nedenle PRP, kök hücre, proloterapi gibi enjeksiyonların osteoartrit tedavisinde kullanılması uluslararası osteoartrit birlikleri tarafından daha fazla bilimsel araştırmalara gereksinim duyulduğu ifade edilerek tavsiye edilmemektedir.
CERRAHİ TEDAVİ
Yukarıda sayılan tedavilere cevap vermeyen, ağrı ve diğer semptomları devam eden ve bu nedenle günlük yaşam aktiviteleri ciddi şekilde kısıtlanan hastalarda ağrıyı azaltmak, yaşam kalitesini arttırmak ve eklem fonksiyonlarını düzeltmek ve sürdürmek amacıyla cerrahi tedavi uygulanır. Artroskopik işlemler, osteotomi, parsiyel veya total protez uygulamaları gibi çok çeşitli eklem cerrahisi yöntemlerinden biri seçilerek ortopedik cerrah tarafından osteoartritli hastaya uygulanır. İyileşmeyi hızlandırmak ve daha iyi sonuçlar almak için ameliyattan önce egzersizlere devam edilir ve ameliyat sonrasında fiziksel tıp ve rehabilitasyon bölümü tarafından rehabilitasyon uygulanır.
DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN;
1-Sharon L Kolasinski, , Marc C Hochberg, Carol Oatis, Gordon Guyatt, Joel Block et al. 2019 American College of Rheumatology/Arthritis Foundation Guideline for the Management of Osteoarthritis of the Hand, Hip, and Knee.Arthritis Care Res (Hoboken). 2020 Feb;72(2):149-162. doi: 10.1002/acr.24131. Epub 2020 Jan 6.
2-Michael Doherty, Abhishek Abhishek, David Hunter and Monica Ramirez Curtis. Clinical manifestations and diagnosis of osteoarthritis. https://ezproxy.etu.edu.tr:2692/contents/clinical-…
3-Leticia Alle Deveza, David Hunter and Monica Ramirez Curtis.Overview of the management of osteoarthritis.
https://ezproxy.etu.edu.tr:2692/contents/overview-…
R R Bannuru, M C Osani, E E Vaysbrot, N K Arden, K Bennell, S M A Bierma-Zeinstraet al.OARSI guidelines for the non-surgical management of knee, hip, and polyarticular osteoarthritis. Osteoarthritis Cartilage. 2019 Nov;27(11):1578-1589. doi: 10.1016/j.joca.2019.06.011. Epub 2019 Jul 3.
