Yurt dışına seyahat edecek yolcular birçok enfeksiyon hastalığı açısından risk altındadır. Seyahatle ilişkili enfeksiyonlar özellikle gelişmekte olan ülkelere seyahat edenlerde görülmektedir.
Gelişmekte olan ülkelere seyahat edenlerde sağlık problemlerinin başlıcaları fekal oral yol ile bulaşan ishal, hepatit A, tifo, kolera, polio; sivrisinek ısırığına bağlı sarı humma, Japon ensefaliti, sıtma, solunum yolu ile menengokok menenjiti, influenza, pnömoni; cinsel temas, kan ve vücut sıvılarına maruz kalma ile hepatit B, C, HIV; kene tutunmasına bağlı kene kaynaklı ensefalit, köpek ısırmasına bağlı kuduz sayılabilir.
Seyahat öncesinde yolcunun yaş ve altta yatan hastalığına göre rutin yapılması gerekli aşıları uygulanmalıdır. Bu aşılar tetanoz, boğmaca, difteri, Haemophilus influenzae tip B, kızamık, kızamıkcık, kabakulak, suçiçeği, pnömokok ve influenza aşılarıdır. Hepatit A ve B, poliomiyelit, Tifo, Japon ensefaliti, Kene kaynaklı ensefalit ve Kuduz da seyahatle ilişkili risk durumlarında önerilmektedir. Bazı enfeksiyonların endemik görüldüğü belirli bölgelere gitmeden önce ise zorunlu aşıların yapılması (Sarı humma, Neisseria menengitidis) gereklidir (Tablo 1).
Tablo 1. Seyahat öncesi aşılar ve öneriler
| 1. Rutin yapılması önerilen aşılar | |
| Tetanoz-difteri- asellüler boğmaca (Tdap) | Çocuklarda 5 doz (2, 4, 6, 18. aylarda ve 5-6 yaşlarında bir doz) Tdap uygulanır. Erişkinlerde 19 yaşında bir doz Tdap rapel yapılır ve 10 yılda bir Td tekrarlanır. |
| Haemophilus influenzae tip B** | Çocuklarda 4 doz (2, 4, 6 ve 18. aylarda 1 er doz) uygulanır. 19 yaşından sonra splenektomi yapılanlara 15 gün önceden 1 doz, kemik iliği transplantasyonu yapılanlara transplantasyondan 6 ay sonra 1 er ay ara ile 3 doz , diğer *risk gruplarına ise 1 veya 3 doz uygulanır. |
| Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak | Çocuklar 1 ve 5 yaşlarında ve erişkinlerde 19 yaşından sonra 1 doz aşı uygulanır. Uluslarası seyahat planlayanlar, öğrenciler ve sağlık çalışanları 1 er ay ara ile 2 doz aşı uygulanır (57 yaşından büyükler bağışık kabul edildiği için önerilmez). |
| Suçiçeği | Çocuklar 1 ve 5 yaşlarında 1 er doz, 19 yaşından sonra bir ay arayla 2 doz aşı yapılması önerilir. |
| Pnömokok konjuge (PCV13) | Çocuklarda 2, 4, 6 ve 12-15. aylarda 1 er doz uygulanır.
>2 yaş *risk gruplarına, 19 yaşından sonraki *risk gruplarına ve >65 yaş olanlara 1 doz uygulanır. |
| Pnömokok polisakkarid (PPSV23) | >2 yaş *risk gruplarına, 19 yaşından sonraki *risk gruplarına ve >65 yaş olanlara önce 1 doz PCV13, 2 ay sonra 1 doz PPSV23 uygulanır. *Risk gruplarına 5 yıl sonra tekrar 1 doz PPSV23 uygulanır. |
| Pnömokok konjuge (PCV20)** | Daha önce PCV13 veya PPSV23 (23-valent pnömokok polisakkarit aşısı) uygulanmış kişiler 5. Yıl sonunda PCV20 ile aşı uygulanır.
Daha önce aşılanmamış >50 yaş kişilerde PCV20 tek doz olarak uygulanır ve ömür boyu koruyuculuk sağlar. 18-50 yaş arası yüksek riskli kişilere de 1 doz önerilir. |
| İnfluenza | >6 ay çocuklara ve erişkinlere her yıl influenza aşısı yapılması önerilir. Kuzey yarım kürede influenza sezonundan önce Eylül-Ekim-Kasım, Güney yarım kürede ise Ocak-Şubat-Mart aylarında yapılır. |
| Tüberküloz | Türkiye’de BCG aşısı genellikle bebeklere 2. ayın sonunda (8. hafta) tek doz yapılır. |
| Polio | Türkiye’de 2, 4, 6 ve 18. aylarda 1 er doz inaktive polio aşısı; 6. Ve18 ayda oral polio aşısı uygulanır. |
| 2. Risk nedeniyle yapılan aşılar ve öneriler | |
| Hepatit A | Gelişmekte olan ülkelere gidecek olanlarda kontamine su veya yiyeceklerle Hepatit A bulaşma riski olduğu için 2 doz (6 ay ara ile 1 er doz) aşı önerilir. |
| Hepatit B | Herhangi bir tıbbi işlem, dövme veya piercing, yeni bir partnerle cinsel temas ihtimali varsa 3 doz (0, 1, 6. aylarda 1 er doz) aşı yaptırılması önerilir. |
| Polio /İnaktive Polio virüs (IPV) | Çocuklarda 2, 4 ve 6-18 aylarda 3. doz, 4-6 yaşlarında 4.doz uygulanır. Polio’nun eradike edilemediği bölgelere (Etyopya, Kenya, Somali, Suriye, Afganistan, Nijerya , Pakistan vb.) gidecek olan ve daha önceden aşısı olanlara tek doz IPV aşısı uygulanır. |
| Kuduz | Gelişmekte olan ülkelerde kuduz için riskli seyahat bölgelerine gideceklere(Arazi işi, kamp, bisiklet ya da sırt çantasıyla gezenler) seyahat öncesi 3 doz (0, 7 ve 21. günlerde 1 er doz) aşı uygulanır. |
| Tifo | Kuzey ve Batı Afrika, Asya’nın güneyi, Orta ve Güney Amerika ve Ortadoğu’da risk daha yüksektir. Özellikle kontamine su ve gıdaya uzun maruziyet riskinin yüksek olduğu ve hastalığın endemik olduğu bölgelerde 1 ayın üzerinde kalacak >2 yaş kişilere tek doz aşı önerilir. |
| Kene kaynaklı ensefalit | Kene teması riskinin arttığı Nisan-Ekim aylarında Doğu ve Orta Avrupa, Sibirya’nın ormanlık bölgeleri ve kırsal kesiminde kalacaklara önerilir. Aşı ülkemizde yoktur. Çiftlik ve ormanlık alanlarda kamp yapacak veya çalışacak olanlar, uzun kollu gömlek, gömleği pantolonun içine, pantolonu çorabın içine, kapalı ayakkabı giyerek ve şapka takarak kene tutunmasına karşı önlem almalı, vücutlarında günlük kene kontrolü yapmalıdırlar. |
| Japon ensefaliti (JE) | § Endemik mevsimde Rusya, Çin, Japonya, Kore Yarımadası’nın kırsal kesimine gidecek ve bir aydan fazla kalacaklara aşı önerilir. Aşı ülkemizde yoktur. Kırsal kesimde kalanlar uzun kollu gömlek, uzun pantolon, şapka gibi vücudu kapatacak giysiler ve sinek kovucu spreyler kullanmalıdır.
§ JE’nin yaygın olduğu bir ülkeye yerleşmek için taşınan kişiler ve § JE’nin endemik olduğu bölgelere uzun süreli seyahat edenlere (örneğin, ≥1 ay) JE aşısı önerilir. |
| 3. Zorunlu Olan Aşılar | |
| Sarı humma | Aşı tek doz olarak riskli bölgelere gitmeden 10 gün önce yapılır. Koruyuculuk süresi 10 yıldır. Sarı humma için Güney Amerika (Peru, Ekvador, Brezilya, Bolivya ve Kolombiya) ve Afrika’da ekvator bölgesindeki bazı ülkeler yüksek risk oluşturmaktadır. |
| Meningokok** | Sahra-altı Afrika’da Aralık-Haziran boyunca hastalık görülür. Meningokok aşısı, hac ve umre döneminde Mekke ve Medine’yi ziyaret edecekler için Suudi Arabistan tarafından istenen bir koşuldur. |
*Risk grupları: HIV, böbrek hastalığı, splenektomi, kronik kalp, akciğer veya karaciğer hastalığı olanlar, diyabet hastaları, kanser hastaları, immünsüpresif tedavi alanlar, cochlear implant, hemoglobinopati, multipl myeloma, transplant hastaları.
**Risk gruplarında Haemophilus influenzae tip B ve Pnömokok aşısı yanında Zoster ve Menenjit aşısı (MenACWY ve Men B) yapılması önerilir.
Kişisel hijyen ve beslenme tedbirleri: Seyahat enfeksiyonlarının birçoğu, kontamine olmuş gıda ve suların tüketimi ile ortaya çıkmaktadır. Açıkta satılan gıdalar, çiğ tüketilen, pişirilmemiş ya da az pişirilmiş gıdalar güvenli değildir. Su ve içeceklere buz konulmamalıdır. Kapalı ve ambalajı bozulmamış su ve içecekler tüketilmelidir. İyi pişmiş ve sıcak servis yapılan yiyecekler veya konserve yiyecekleri tercih seçilmeli, pişmemiş-çiğ, az pişmiş et ve et ürünlerinden, krema, mayonezli salatalardan kaçınılmalıdır. Seyahat ile ilişkili turist ishaline karşı en iyi yöntem, “Kaynat, pişir, kabuğunu soy, yıka” bunları yapamıyorsan hiçbirini yememek ve içmemektir.
Seyahat edenler arasında en yaygın görülen hastalık turist ishalidir. Gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere 2-3 hafta seyahate gidenlerden % 50 oranında ishal görülmektedir. Etken olarak Enterotoksijenik ve Enterohemorajik Escherichia coli, Campylobacter, Salmonella ve Shigella türleri başta gelmektedir. Daha az oranlarda ise virülerden Norovirusler ve protozoerlerden Entamoeba histolytica etken olmaktadır.
Korunmada antibiyotikler genelde önerilmemektedir. Tedavi dışkı incelemesi ve kültür sonucuna göre düzenlenmelidir, ancak seyahat sırasında bu tür işlemler de zorluk olması nedeniyle riskli bölgelere gidenler doktorunun önerisiyle yanında antibiyotik bulundurabilir.
Dünya Turizm sıralaması, Birleşmiş Milletler‘e bağlı, Dünya Turizm Örgütü ülkelerden gelen verileri toplayarak yılda bir kez düzenlenmesi ile açıklanır. Dünya Turizm Örgütü’nün raporuna göre, uluslararası seyahat sayısı bakımından Türkiye 4. Sırada yer almaktadır.
Tablo 4: Dünya Turizm Örgütü’nün raporuna göre, uluslararası seyahat sayısı bakımından 2013 yılında en çok ziyaret edilen 10 ülke. Türkiye 4. sıradadır.
Sıtma seyahate bağlı enfeksiyonlar arasında en sık ölüme neden olan hastalıktır. Dünyadaki en riskli bölgeler Sahra altı Afrika, Okyanusya (Solomon adaları ve Papua Yeni Gine) ve Vanuatu’dur. Hindistan ve Haiti’de risk orta derecede, Güneydoğu asya ve Latin Amerika da düşüktür. Klorokine dirençli sıtma olguları Orta-Güney Amerika, Güney Doğu Asya ve Sahra altı Afrika’da giderek artmaktadır.
Klorokin duyarlı P. Falciparum, Meksika, Karayipler, Panama Kanalı’nın batı ve kuzeyindeki Orta Amerika, Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Çin’de yaygındır. Klorokin dirençli P. vivax Endonezya ve Papua Yeni Gine yaygındır.
Sıtmadan korunmak için klorokin duyarlı bölgelere gitmeden 1 hafta önce klorokin 300 mg tablet başlanır, kaldığı süre haftada 1 tablet, döndükten sonra haftada 1 tablet 4 hafta devam edilir. Klorokin dirençli sıtma bölgelerine gitmeden bir hafta önce meflokin 250 mg (haftada 1 tablet)başlanır, kaldığı süre haftada 1 tablet, döndükten sonra haftada 1 tablet 4 hafta devam edilir. Alternatif olarak Atovaquone-progunail (250-100 mg) veya Doksisiklin 100 mg gitmeden 1 gün önce başlanmalı, kaldığı süre her gün 1 tablet ve döndükten sonra günde 1 tab 4 hafta devam edilir. Ayrıca sivrisinek ısırıklarına maruz kalmamak için geceleri ev dışı aktiviteleri azaltma, permetrin emdirilmiş uzun kollu giysiler ve pantolon, kapalı uyku ortamı, mümkün değilse permetrin emdirilmiş yatak cibinliği önerilir (gebeler ve çocuklarda güvenli), geceleri böceksavar solusyonlar cilde uygulanabilir. Bunlardan en etkin olanları dietil metil benzamit(DEET) içerenlerdir. Ancak gebelerde kullanımı ile ilgili yeterli veri yoktur.
Cinsel yolla bulaşan hastalılardan HIV ve diğer mikrorganizmalara maruz kalınabileceği için cinsel ilişkide bulunmamak veya % 100 koruyucu olmasa da kondom kullanmak en iyi çözümdür. Kan ve vücut sıvıları ile temas yanında cinsel yolla bulaşan HIV, Hepatit B ve Hepatit C hastalığından korunmak için seksüel temastan kaçınmak, enjeksiyon, tatuaj, sakal ve saç traşı, transfüzyon gibi risk yaratacak işlemlerden uzak durmak gerekir.
Kaynaklar:
- http://www.seyahatsagligi.gov.tr
- https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya_turizm_s%C4%B1ralamas%C4%B1
- Recommended Adult Immunization Schedule United States 2025.
- Recommended Immunization Schedule for Persons Aged 0 Through 18 Years, United States 2025.
- The practices of Travel Medicine: Guidelines by the Infectious Diseases of Society of America. CID 2006;43: 1499-539.
- http://www.cdc.gov/malaria/travelers/drugs.html
