Aort damarı nedir?
Aort damarı, kalbimizden çıkan en büyük atardamardır. Vücudumuzun tamamına giden temiz kan bu damar aracılığıyla taşınır. Aort damarından ilk olarak, kalbin kendisini besleyen koroner damarlar çıkar. Daha sonra sağ kola, beyne ve sol kola giden damarlar ayrılır. Göğüs bölgesinde bir ark çizen aort damarı, aşağıya doğru inerek diyafram kasının içinden geçer ve karın bölgesine ulaşır. Karın alt kısmında ikiye ayrılarak her iki bacağa yönelir. Bu seyri boyunca, tüm organlara giden atardamar dallarını verir.
Aort damarında genişleme/balonlaşma (anevrizma) nasıl tanımlanır?
Aort damarının çapında büyüme olmasına genişleme veya balonlaşma denir. Bu durum tıbbi olarak “anevrizma” olarak adlandırılır. Aort damarında genişleme en sık, kalpten ilk çıktığı bölgede (çıkan aort anevrizması) ve böbreklerin alt düzeyindeki karın aort damarında (abdominal aort anevrizması) görülür.
Şekil 1: Karın aort damarında böbrek altı düzeyde genişleme (anevrizma)
Aort damarında genişleme/balonlaşma neye bağlı gelişir, kimlerde daha sık görülür?
Aort damarında genişleme, damar sertliğinin bir şeklidir. Bu nedenle, damar sertliğine yol açan risk faktörleri aort anevrizması gelişiminden sorumludur. Bunların başında hipertansiyon gelir. Kan basıncının yüksek seyretmesi, aort anevrizması gelişimi için en önemli risk faktörüdür. Yüksek tansiyon, damar duvarına basınç uygulayarak aortun genişlemesine yol açar. Kontrol edilmeyen yüksek tansiyon, aort çapının giderek büyümesine ve yırtılmasına (diseksiyon) neden olabilir. Sigara kullanımı, şeker hastalığı, yüksek kolesterol, hareketsiz yaşam, obezite, stresli yaşam, sağlıksız beslenme ve ailede damar sertliği veya aort genişlemesi öyküsü, aort anevrizması riskini artıran diğer faktörlerdir.
Şekil: Aort damarında genişlemeye (anevrizma) yol açan risk faktörleri
Aort anevrizma gelişimini önlemek için ne yapılmalı?
Yukarıda sıralanan risk faktörlerinin her biri mutlaka kontrol altına alınmalıdır. Ailede anevrizma öyküsü varsa bu değiştirilemez; yani genetik bir risk faktöründen söz edilir. Ancak diğer risk faktörleri değiştirilebilir ve tedavi edilebilir. Bu nedenle, aort genişlemesini önlemek için bu risk faktörleriyle mücadele edilmeli ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsenmelidir.
Aort anevrizması olan bir hasta nelere dikkat etmeli?
Aort anevrizması olan bir hastanın en çok dikkat etmesi gereken konu, hipertansiyonun iyi bir şekilde tedavi edilmesidir. Bu doğrultuda, hastanın az tuzlu beslenmesi, düzenli egzersiz yapması ve doktorunun önerdiği ilaç tedavisini düzenli kullanması gerekir. Bunun dışında iki önemli husus daha vardır: Bu hastaların ağır kaldırmaktan kaçınması gerekir çünkü bu durum, karın ve göğüs içi basıncı artırarak anevrizmanın yırtılma riskini yükseltir. Ayrıca kabız kalmamaya özen göstermelidirler. Bu nedenle, sebze ağırlıklı, yüksek lifli gıdalarla beslenmeleri ve yeterli sıvı almaları önemlidir.
Aort anevrizmasında tedavi nedir?
Aort damarındaki genişleme belli bir değerin üzerine çıktığında ameliyat veya stent uygulaması önerilir. Çıkan aortta genişleme varsa ameliyat gereklidir. Ameliyatla aortun genişleyen kısmı yapay damar ile değiştirilir. Karın aort damarında genişleme olduğunda ise genellikle stent uygulanır.
Aort anevrizmasında müdahale (ameliyat veya stent) ne zaman önerilir?
Genel olarak aort çapı 55 mm’ye ulaştığında müdahale zamanı gelmiş demektir. Ancak bazı özel durumlarda bu değer 50 mm olduğunda da ameliyat veya stent önerilebilir. Örneğin, ailede aort yırtılması öyküsü varsa veya bazı özel sendrom ve hastalıklar mevcutsa daha erken müdahale düşünülebilir.
Aort anevrizması yüksek riskli bir ameliyat mıdır?
Hayır, değildir. Göğüs kafesi tam açılmadan, küçük kesiyle yapılabilen bir ameliyattır. Damar yırtılmadan müdahale edilirse, ameliyat veya stent tedavisinin riski oldukça düşüktür. Bu nedenle, aort anevrizması olan hastaların belli aralıklarla düzenli kontrollerini yaptırmaları önemlidir. Ancak geç kalındığında ve aort yırtılması (diseksiyon) gerçekleştiğinde ameliyatın niteliği değişmekte ve risk önemli ölçüde artmaktadır.
Aort yırtılması (diseksiyon) nasıl olur?
Bu yırtılma genellikle damarın ikiye ayrılması şeklinde değil, aort damarının iç tabakasında bir ayrışma olarak gerçekleşir. İç tabaka ayrıldığında kan bu bölgeye dolar ve organlara ulaşamaz. Bu durumda hastada çok şiddetli göğüs ve sırt ağrısı meydana gelir. Müdahale edilmediğinde, ilgili organlarda kanlanma bozukluğuna bağlı ciddi hasarlar oluşabilir ve ölüm riski önemli ölçüde artar.
Aort anevrizmasını önlemek için ne yapmalı?
Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsenmeli ve damar sertliğine yol açan risk faktörleri etkin şekilde tedavi edilmelidir. Doktor kontrolleri ihmal edilmemelidir.
