Erişkin Aşıları ve Bağışıklama

Bağışıklama, bir bulaşıcı hastalığa karşı kişiyi aktif ya da pasif olarak dirençli hale getirme işlemidir. Aktif kazanılmış bağışıklık sağlamak için duyarlı kişilere verilmek üzere mikroorganizmanın kendisinden veya ürünlerinden hazırlanmış aşılar uygulanmaktadır.

Dünyada ve Türkiye’de halen kullanılmakta olan iki temel aşı tipi bulunmaktadır:

a) Viral Aşılar: Attenüe canlı viral aşılar, inaktif-ölü aşılar, subunit aşılar. Viral aşıların geliştirilmesi ve uygulanması, yeni teknolojilerle hızla gelişmektedir. Örneğin, COVID-19 salgınıyla birlikte mRNA ve viral vektör aşıları önemli bir yer kazanmıştır.
b) Bakteriyel Aşılar: Tam hücreli aşılar, toksoid aşılar, subunit aşılar, polisakkarit aşılar.

Her türlü aşı aynı anda uygulanabilir. Canlı ve inaktive aşıların aynı anda uygulanması antikor cevabını azaltmaz ve yan etki hızlarını etkilemez. Yakın zamanda kan ürünü almış olanlarda; Kızamık, Kızamıkcık, Kabakulak ve Suçiçeği aşıları kan ürününden 14 gün önce verilmeli ya da antikor yıkımı sonrasına (3-7 ay) bırakılmalıdır.

Erişkinlerde aşı yapılması gereklimidir?

Bazı erişkinler çocukluk döneminde rutin olarak aşılanmamıştır, primer immunizasyonla sağlanan immunite yaş ilerledikçe azalmaktadır veya yaş ilerledikçe, enfeksiyonlar daha ağır seyir göstermektedir. Ayrıca yeni aşılar kullanıma girmiştir.

Erişkinlerde aşı ile korunulabilen enfeksiyonlar:
• Grip (influenza) aşısı
• COVID-19 aşıları
• Tetanoz, difteri, boğmaca(Td/Tdap)
• Suçiçeği
• Zoster (Zona aşısı)
• Human papilloma virus
• Kızamık, kızamıkçık, kabakulak (KKK)
• Pnömokok 13 konjuge
• Pnömokok 23 polisakkarid
• Pnömokok 20 konjuge
• Hepatit A
• Hepatit B
• Meningokok
• Kuduz

Grip Aşısı:

Ülkemizde en yaygın kullanılan aşı, inaktif influenza aşısıdır. (Trivalan veya Quadrivalent), kas içi veya deri içi olarak uygulanır. Grip hastalığı, özellikle aşağıda belirtildiği gibi riskli gruplarda ağır seyretmekte, ölüm ve ciddi komplikasyonlara neden olmaktadır. Bu nedenle her yıl eylül-ekim aylarında risk gruplarına 1 doz aşı yapılmalıdır.

Risk grupları:
• Gebeler, sağlık çalışanları, 6 ay-5 yaş arası çocuklar, kronik akciğer, kalp ve damar, böbrek, karaciğer, hematolojik, nörolojik hastalık, diyabeti olanlar, obezler, sürekli aspirin alanlar ve 65 yaş üstü sağlıklı kişilerin, risk grubu olarak öncelikli olarak aşılanmaları önerilmektedir.

Covid Aşısı:

mRNA aşıları 2 doz (genellikle 3-4 hafta arayla) olarak yapılır. Öncelikli olarak yapılması gerekli olanlar risk gruplarıdır.

Risk grupları:
1. 65 yaş ve üstü kişiler

• Yaşla birlikte bağışıklık sistemi zayıflar ve COVID-19’un ağır seyretme riski artar. Bu nedenle aşı önceliklidir.

2. Kronik hastalığı olanlar

• Diyabet
• Hipertansiyon
• Kalp hastalıkları
• Kronik akciğer hastalıkları (KOAH, astım)
• Kronik böbrek ve karaciğer hastalıkları
• Bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler (ör. kanser hastaları, bağışıklık baskılayıcı tedavi alanlar)

3. Hamile kadınlar

• Hamilelik sırasında COVID-19’un ağır seyretme riski yüksektir. Aşı, hamilelerin kendisini ve doğmamış bebeği koruyabilir. Gebeliğin her trimesterinde uygulanabilir.

4. Sağlık çalışanları

• Enfekte hastalarla doğrudan temas ettikleri için yüksek risk grubundadırlar.

5. Bağışıklık sistemi zayıf kişiler

• Organ nakli alıcıları, immünosupresif tedavi görenler ve HIV ile yaşayanlar gibi bağışıklık sistemi zayıf kişiler için aşı önerilir. Bu bireyler ek dozlarla desteklenebilir.

6. Obezite

• Obezite (vücut kitle indeksi ≥30) COVID-19’un şiddetli seyretme riskini artırır.

7. Riskli çalışma koşullarına sahip kişiler

Kalabalık ve kapalı alanlarda çalışan kişiler (ör. öğretmenler, fabrika işçileri) için aşı önerilir.

RSV (Respiratuar Sinsityal Virüs) Aşısı

(Şubat 2024 yılı itibarıyla FDA onaylı RSV aşıları ülkemizde henüz temin edilememektedir)

Tetanoz, Difteri, Asellüler Pertusis (Tdap) Aşısı:

• Önceden aşı durumu bilinmeyen veya Tdap aşısı almayan ≥11 yaş kişilere, Tdap aşısı 1 doz ve takiben 10 yılda bir Td uygulanır.
• Aşılanmamış yetişkinlerde, ilk iki aşı 4 hafta ara ile, ikinci aşıdan 6-12 ay sonra 3.doz Td aşısı uygulanır.
• Tdap, gebeliğin 27.-36. haftalarında 1 doz (önceden Td veya Tdap aşısına bakılmaksızın) uygulanır.

Suçiçeği Aşısı:

• Antikoru olmayan kişilere 4-8 hafta arayla 2 doz önerilmektedir.
• Yüksek riskli kişilerle yakın teması olan sağlık personeli ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerin aile bireyleri,
• Hastalığa maruz kalma riski olan öğretmenler; çocuk ıslah evleri; cezaevi çalışanları; üniversite öğrencileri; askeri personel; çocuklu ailelerde yaşayan ergenler ve yetişkinler; doğurganlık çağındaki gebe olmayan kadınlar; ve uluslararası gezginlere aşı yapılması önerilmektedir.

Human Papilloma Virus (Hpv) Aşısı:

HPV’ye bağlı genital siğil ve kanserleşme riski taşıyan genital lezyonların önlenmesinde:
• 11-12 yaşta tüm adolesanlar için için 0, 6-12 aylarda 2 doz
• 15 -26 yaş daha önce aşılanmamışlar ise 0., 1-2, 6. aylarda 3 doz
• 22-26 yaşta yüksek risk varlığında 0., 1-2, 6. aylarda 3 doz (Bağışıklığı baskılananlara, HIV infekte kişilere ve eşcinsel erkeklere) önerilmektedir.

Zoster Aşısı:

1. 50 yaş ve üzerindekiler:

• Zona riski yaşla birlikte arttığı için genellikle 50 yaş ve üzerindeki tüm yetişkinlere önerilir. Şiddetli zona ve postherpetik nevralji (zona sonrası sinir ağrısı) riskini azaltır.

2. Bağışıklık sistemi zayıflamış olanlar:

• Kanser tedavisi görenler, organ nakli olmuş kişiler veya bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullananlar gibi bağışıklık sistemi zayıf olan kişilere özellikle önerilir. Bu durumda genellikle rekombinant zoster aşısı (Shingrix) tercih edilir çünkü bağışıklığı baskılanmış kişiler için güvenlidir.

3. Daha önce zona geçirenler:

• Zona hastalığını daha önce geçirmiş olanlar da yeniden enfeksiyon riskine karşı aşılanabilir.

4. Su çiçeği geçirmiş olanlar:

• Zona, su çiçeği virüsünün (varicella zoster) reaktivasyonuyla oluştuğundan, geçmişte su çiçeği geçirmiş olanların aşılanması önerilir.

Kızamık, Kızamıkcık, Kabakulak (KKK) Aşısı:

1957 yılından önce doğan yetişkinler, genellikle kızamık ve kabakulağa bağışık kabul edilir. ≥1957 yetişkinler, aşılanma öyküleri yoksa veya hastalığı geçirdiklerine dair laboratuarda doğrulanmış kanıt bulunmuyorsa 1 veya 2 doz KKK önerilmektedir.

Rutin 28 gün arayla ikinci doz KKK önerilenler:
• Lise ve üzeri yüksek öğrenimde bulunan öğrenciler
• Sağlık çalışanları
• Uluslararası seyahat planlayanlar

Pnömokok Aşısı:

Konjuge ve polisakkarid iki türlü pnömokok aşısı vardır. PCV13: Pnömokok Konjuge Aşı (Prevenar 13), PCV20: Pnömokok Konjuge Aşı (Prevenar 20) ve PPSV23: Pnömokok Polisakkarid Aşı (Pneumovax, Pneumo-23).

Pnömokok aşısı önerilen risk grupları:
• Kronik kalb hastalığı (KKY, kardiyomiyopati)
• Kronik akciğer hastalığı (KOAH, amfizem, astım)
• Kronik karaciğer hastalığı (Siroz)
• Alkolizm, diyabet, sigara içenler
• ≥50 yaş
• İmmün sistemi baskılanmış, anatomik veya fonksiyonel aspleni (dalak yokluğu)
• BOS kaçağı, Koklear implant
• Lösemi, lenfoma, multipl myelom vb hastalıklar
• Solid organ nakli, uzun süreli bağışıklık sistemini baskılayan tedavi
• HIV hastalığı
≥50 yaş tüm kişiler, pnömokok aşısı yapılması önerilir, Prevenar 20 tek doz yeterlidir. Önceden PCV13 ve PPSV23 yaptırmış olanların, PPSV23 den 5 yıl sonra Prevenar 20 aşısı ile aşılanmaları yeterlidir.

≥19 yaş risk grubu yetişkinlere (BOS kaçağı, kohlear implant, immün yetmezlik, fonksiyonel veya anatomik asplenisi olanlara) Prevenar 20 aşısı uygulanır. Önceden PCV13 ve PPSV23 yapılmış olanlara PPSV23 den 5 yıl sonra Prevenar 20 aşısı uygulanır.

Hepatit A Aşısı:

Ülkemizde çocukluk çağında 5 yılı aşan süredir hepatit A aşısı yapılmaktadır. Çocukluk döneminde geçirmemiş veya bağışıklığı olmayan erişkinlerde hastalık ağır seyretmektedir. Bu yüzden erişkin olanlar, hepatit A bağışıklık testi yaptırdıktan sonra aşı yaptırmaları önerilmektedir.

Havrix aşı: 0, 6. veya 12. Ay, 2 doz uygulanır.

Hepatit B Aşısı:

• Birden fazla cinsel partneri olanlar, homoseksüeller, Diyabet, Diyaliz, HIV ve kronik KC hastalığı olanlar,
• Sağlık personeli,
• Kan ürünü kullananlar, İV uyuşturucu kullananlar,
• Hepatit B taşıyıcıların aile bireylerine 20 mcg/ml, 0, 1 ve 6 aylarda 3 doz
• Hemodiyaliz veya immünsupreselere 40 mcg/ml, 0, 1 ve 6 aylarda 3 doz uygulanır.

Hepatit A+B Aşısı:

Hepatit A ve B aşısı yapılmamış olanlara, kombine hepatit A ve B aşısı yapılacaksa 0, 1 ve 6 aylarda 3 dozluk şema şeklinde uygulanır. TWINRIX Erişkin Kombine inaktive edilmiş hepatit A (720 Elisa ünitesi) ve rDNA hepatit B (20 mcg) aşısı uygulanır. Günümüzde ülkemizde henüz temin edilememektedir.

Meningokok Aşısı:

• Anatomik veya fonksiyonel aspleni veya kalıcı kompleman eksikliği olan yetişkinlere 2 ay ara ile MenACWY (CRM197/DT) aşısı sonra 5 yılda bir rapel; ayrıca serogrup B aşısı da uygulanır.
• HIV ile enfekte erişkinler 2 ay ara ile MenACWY aşısı sonra 5 yılda bir rapel uygulanır.
• N.meningitidis izolatlarına rutin olarak maruz kalan mikrobiyologlar, askerler, üniversite öğrencileri, meningokok hastalığının hiperendemik veya epidemik olduğu ülkelerde yaşayan veya seyahat edenlere (Hac ve umre) 1 doz MenACWY aşısı ve risk devam ediyorsa 5 yılda bir rapel uygulanır.

Haemophilus Influenzae Tip B Aşısı:

Risk gruplarına tek doz Hib aşısı önerilir.

Kuduz Aşısı:

Temas öncesi:
• Mesleki temas riski olanlar
• Endemik bölgeye seyahat edenlere
• 0., 7., 21. günlerde birer doz, toplam 3 doz

Temas sonrası:
• Deri altına geçmeyen sıyrıklar (2 doz), 7., 21. günler ± Tetanoz aşısı
• Deriyi zedeleyen çok sayıda lezyon 0., 3., 7., 14. günler toplam 4 doz + Rabies immünglobulin ± Tetanoz aşısı